Tuesday, August 16, 2016

सुदूरपश्चिम क्षेत्र अब र तब

यो सुदूरपश्चिम क्षेत्र वि.स. १८४७ र १८४९ मा नेपाल अधिराज्यमा गाभिएपछि सुदुर पश्चिमाञ्चल विकाश क्षेत्र सम्बोधित भइ हाल नयाँ संविधान अनुसार सातौं प्रदेशमा गणना गरिन पुगेको छ । यो क्षेत्र सृष्टिकालदेखि नै भारत वर्ष आर्यावर्त रहेको स्कन्दपुराण मानसखण्डको यस श्लोकले पनि दर्शाउछः–

नन्द पर्वत भारभ्य यावत काकगीरी स्मृत ।
तावद्धे मानस खण्डे ख्यायते नृप सत्तम ।।

उक्त मानसखण्ड पुस्तक अनुसार नन्द पर्वत हालको उत्तराञ्चल राज्यमा रहेको र काकगीरी कर्णाली नदी क्षेत्रमा रहेको भनिएको छ । यसका साथै यो क्षेत्र प्राचीन कालमा उत्तरकुरु नामले पनि एक समय प्रख्यात रहेको थियो । पाँचौ शताब्दीका भारतका गुप्त शासकहरु  मध्ये सम्राट कुमार गुप्तको मन्दसौर नामक स्थानमा रहेको यस सिलालेख अनुसार यो क्षेत्र गुप्त साम्राज्य भित्र पनि रहेको देखिन्छ ।

चतुसमुद्रान्त विलोलमेखला, सुमेरु कैलाश बृहत पयोधरा ।
वनान्तवान्त स्फुट पुष्प हासिनी, कुमार गुप्ते पृथीवी प्रशासित ।।

कालान्तरमा गण्डकी नदीसम्मको क्षेत्र कत्युरी साम्राज्य अन्तरगत पर्दथ्यो  र नागराजले जुम्ला सिंजामा राजधानी स्थापित गरेपछि यो सुप क्षेत्रसमेत कुमाउ रगढवाल राज्यहरुसहित जुम्ली खस चल्ल मल्ल साम्राज्य अन्तरगत रहेपनि यो सुप क्षेत्र विधर्मी र विदेशीहरुको अधिन कहिले रहेन । 

हिंसा र कुटनीति

अहिलेको विश्व प्रायः हिंसावादी छैन र जो हिंसावादी छन् ती असफल भई रहेका छन् । यसको प्रमाण वर्तमान विश्वमा कतै पनि हिंसाद्धारा सत्ता प्राप्तीका घटनाहरु भएको देखिदैन । हालैको टर्कीको सैनिक विद्रोह जसमा सेनाको एउटा ठुलो मासले निर्वाचित सरकार विरुद्ध विद्रोह गरको थियो तर जनताको ठुलो वर्गले यस विद्रोहलाई असफल गरिदिएको  ताजा उदाहरण हो । 

यस घटनामा हजारौं विद्रोही सैनिकहरु बन्दी बनाईएका छन् भन्ने समाचारहरु छन् । भारतमा अंग्रेजहरुका आगमनको पूर्व भारतमा बलियो केन्द्रिय शासन व्यवस्था नभएको र अनेकौं स्वतन्त्र राष्ट्रहरु अस्तित्वमा रहेको बेला अनेकौं संगठित मुस्लिम आक्रमणकारीहरुले अरबसहितका देशहरुबाट आइ भारतलाई निजी शासन चलाए । तत्पश्चात आएका अंग्रेजहरुले आफ्नो सैनिक शक्ति एवं कुटनीतिहरु दुबै थरीको प्रयोगद्धारा भारतमा शासन गर्न सफल भएका र सन् १८५९ को सैनिक विद्रोहमा पनि आफ्नो कुटनीतिद्वारा आफ्ना पुराना शत्रु नेपाल र पञ्जाबलाई आफ्नो मित्र बनाई दुबै राज्यबाट सैनिक मद्दत लिई विजय सुनिश्चित गरेको थियो । त्यसपछि सैनिक शक्तिद्धारा भारतलाई स्वतन्त्र गराउन खोज्ने नेताजी शुवाष चन्द्र वोश आदि असफल भए तर अहिंसा आन्दोलनका प्रणेता महात्मा मोहनचन्द्र करमचन्द गाँन्धी आफ्नो सत्याग्रह आदि अहिंसक आन्दोलनद्धारा भारतलाई स्वतन्त्र गर्न सफल भएका थिए ।

Saturday, August 6, 2016

शहरी क्षेत्रमा करेशाबारी

सर्वप्रथम महेन्द्रनगरको कै कुरा गरौं । केही वर्ष पूर्व महेन्द्रनगरका निवासीहरुलाई जिल्ला कृर्षि विकास कार्यालयबाट स्थानीय बासिन्दाहरुलाई करेशाबारीहरुको लागि तरकारीको बिउ सित्तैमा प्रदान गरिन्थ्यो र यसबाट घर–घरमा तरकारीको उत्पादन बढेको थियो । तर केही वर्षयता यो प्रचलन बन्द गरिएकाले करेशाबारी हुनेहरु पनि प्रायः विउ विजन खरिद गरी तरकारी लगाउने शायद जाँगर नभएकोले हुन सक्छ, त्यस बेला जस्तो शहरी क्षेत्रका करेशाबारीहरुमा तरकारीको उत्पादन भैरहेको देखिएन ।

हालै महेन्द्रनगर निवासी एकजना कृषि अधिकृत श्री देवदत्त कलौनीजीले बोतलहरु समेतमा बोडी, चिचिण्डा आदि लगाई तरकारी लगाउने अभियान सुरु गरेको देखिएकोले यस प्रविधीले ठाउँ कम भएका क्षेत्रमा  पनि त्यँहाका निवासीहरुले तरकारी उत्पादन गर्न सक्ने हौसला प्रदान गरेको छ । वहाँले एउटै दिनमा ४१ वटा चिचिण्डा टिपेर तरकारी बजारमा पठाउनु भएको थियो । 

हालका दिनहरुमा तरकारीको भाउ अत्यन्तै बढेको देखिन्छ । सायद हाम्रो जीवनमा सबै भन्दा बढी महङ्गो देखिएको छ । हुन त सबै थोकमा महङ्गाइ  वृद्धी भएको छ तर जीवनोपयोगी आधारभुत आवश्यकताहरुमा बढेको महङ्गाइले गर्दा सर्वसाधारणको पहुँच नहुनु राम्रो कुरा होईन । हाम्रो नेपालको हिमाली क्षेत्रमा सिजन अनुसार अन्न, तरकारीहरु उत्पादन हुने भएपनि पहाडी र तराई क्षेत्रमा समयानुसार मनग्य तरकारीहरु उत्पादन हुन सक्छ । पहाडी क्षेत्रमा सबै किसिमका तरकारीहरुको उत्पादन हुने गर्दछ । त्यस मध्ये उसकुस तरकारीको विरुवा एकवर्ष लगाए पनि हिफाजत भयो भने २-३ वर्ष पछि फल दिने हुन्छ । अचेल बेमौसमी तरकारीको उत्पादन गर्न सकेमा पनि कृषकले मनग्य आम्दानी गर्न सक्छन् ।